Ơn Gọi Của Tự Do

Mon,08/05/2023
Lượt xem: 788

“Tôi là mt thc th t do, tôi không th hin hu bi chính tôi, vì trong t do, tôi tr thành tng vt cho chính tôi. Thc thế, t tôi và vi sc mnh riêng tư ca tôi, có th tôi không có t do. Nhưng khi sng đy đ ý nghĩa ca cuc đi tôi mi thy rng: tôi không do tôi và t lc mà có”

                                                                                   – Karl Jaspers  

Hơn bao gi hết, t do luôn là cái được đ cao trong mi khía cnh ca đi sng xã hi hôm nay. T do cá nhân, t do tôn giáo, t do lương tâmchính là nhng quyn căn bn đi vi đi sng con người. Vì thế, t do chính là phm giá và cũng là quà tng đ con người m ra trong tương quan vi vũ tr. Tuy nhiên, đâu là s t do đích thc mà con người cn vươn ti? T do phi được hiu theo nghĩa nào? S mnh ca t do trong đi sng nhân loi là gì? Vn là nhng câu hi đt ra đi vi con người ngày hôm nay. Qu thc, mt khi t do b bóp nght, con người tr nên như nhng c máy hot đng theo quán tính; nhưng khi t do b lm dng, thì cũng có biết bao con người nhân danh t do đ chà đp lên người khác và chi b trách nhim. Vì vy, vic hiu ra đâu là giá tr và ơn gi ca t do trong cuc đi tôi cũng như ca nhân loi chính là yếu t quan trng đ tôi có th sng đy đ ý nghĩa ca cuc đi.

Cách chung, con người thường suy nghĩ rng t do là được thoát ra khi nhng ràng buc ca đi sng. T do là cách thế đ con người th hin mình và làm ch chính mình. Hay nói cách khác, t do chính là được làm điu mình thích làm, sng li sng mình mun. Thc thế, có biết bao các bn tr Vit Nam vùng quê đã tìm đến nhng đô thành đ ước mong có được cuc sng t do không b ràng buc bi gia đình và nhng lũy tre làng[1]. Nơi chn đô thành, h cm thy c mt thế gii mênh mông m ra vi nhiu cơ hi, nhiu la chn cho cuc sng. Vâng, có biết bao bn tr đã tn dng được nhng cơ hi t do y đ xây dng mt cuc sng thành đt cho mình và cho xã hi. Nhưng trong chân tri t do y, cũng có không ít nhng bn tr đã đánh mt cuc đi mình khi tr thành nhng k nô l cho nhng cái được gi là t do. H tr nên l thuc vào nhng tham vng t do ích k cho riêng mình, đ ri chính h t đóng li cánh ca cuc đi vi cuc sng mt đnh hướng. Ging như cánh diu bay gia bu tri mênh mông vi tiếng sáo trong thanh bi được níu li bng si dây diu nh bé. Tuy nhiên, cánh diu luôn mun được thoát ra khi si dây vô hình y. Qu thc, khi si dây b đt ngang, cánh diu tưởng như được t do đ bay cao và bay xa hơn na vào vũ tr mênh mông y. Tuy nhiên trong chc lát, cánh diu tr nên chao đo, tiếng sao tr nên tht thanh vì nhng cơn gió đã sn sàng cun trôi chúng đi vào không gian vô đnh. Thc vy, khuynh hướng t do y chính là khuynh hướng mà nhiu người tr ngày hôm nay b lôi cun vào. Vì thế, trong chiu kích hin sinh ca Karl Jaspers thì đây ch là s t do vt v và trng rng ca con người vô trách nhim v s kiếp ca mình.

Tht là khó hiu đi vi nhiu người ngày nay khi nói rng t do và Thiên Chúa không th tách ri nhau. Đi vi h, Thiên Chúa như là đng vô hình đã cn tr và kìm hãm t do ca con người. Vì thế, khi tin có Thiên Chúa thì cũng là lúc con người mt t do, con người tr thành nô l cho mt Thiên Chúa quyn uy và khuôn tc! Mt bng chng c th cho tôi khi đi thăm viếng người nghèo, có người đã bc bch vi tôi rng, h thích đo Công giáo nhưng h không theo đo được bi vì nếu theo thì hàng tun h phi đi l nhà th. Do đó, h cho rng mình không có duyên vi Chúa. Qu thc, đó cũng là điu thc tnh tôi rng, liu Thiên Chúa ch trong nhng nghi l ca Giáo hi hay Thiên Chúa còn đang đng hành ngay trong tng biến c cuc đi ca tôi và ca nhân loi? Nếu Thiên Chúa đang đng hành vi con người thì phi chăng con người đã mt t do vì mi hành vi đu có th b Ngài soi mói và kim soát? Còn nếu Thiên Chúa ch trong các nguyn đường vi các nghi l th phng thì phi chăng con người đã đóng khung Thiên Chúa theo ý h mun? Vì thế, chính thái đ con người có v Thiên Chúa là cái có th phn ánh v cuc đi h. Qu thc, trong cái nhìn hin sinh ca Karl Jaspers thì t do có mt mi liên h mt thiết vi Thiên Chúa và nhân loi hin sinh. Con người hin sinh không ch là đi tượng khách quan cho vic kho cu khoa hc, nhưng còn là mt thc ti t do hin hu vượt trên mi kho cu ca khoa hc. Do vy, ngay trong chính s hin hu t do, con người va là s gii hn bi chính mình nhưng cũng va là mt mu nhim vì con người không th hiu hết được v chính mình. Hơn na, mt thc ti hin sinh là con người cũng b gii hn và qui đnh bi sc khe th lý, kh năng suy nghĩ, hoàn cnh sng và sc chu đng. Vì thế, t do phi là hành vi xut phát t trong tâm khm ca con người v nhng quyết đnh cùng vi trách nhim mà h phi mang vác trong s gii hn ca mình. Chính s ý thc v t do b gii hn này s dn con người đến nim tin vào mt cái gì siêu vit hơn mình mà không b ràng buc bi gii hn, đó chính là Thiên Chúa.[2]

Tuy nhiên, s tin tưởng vào mt Thiên Chúa y không được gii hn vào trong mt công thc lý lun, nhưng phi trình bày Ngài hin din ngay trong đi sng hin sinh ca mi người. Hơn na, s t do có trách nhim vi quyết đnh sng cho đy đ ý nghĩa ca cuc đi chính là điu làm cho ta không b l thuc vào đnh lut thiên nhiên mt cách máy móc ging như nhng sinh vt khác. Dù vy, vn có nhng con người đi ti mt s t do phóng đãng khi không còn tin vào Thiên Chúa và tr nên thn thánh hóa con người. Thái đ t do này đưa đến mt li sng t ph, tuyt đi hóa chính mình, coi mình như ch t mình và vì mình mà có. Qu thc, đó chính là thái đ ca con người t la di chính mình, vì h đã trn tránh và không dám chp nhn nhng thc ti gii hn hin sinh ca mình.[3] Thc vy, ngay trong chính mi con người cũng luôn có s ging co bi nhng xu hướng ca t do. Nếu t do có trách nhim vi quyết đnh trong s gii hn ca mình là cái thúc đy con người hướng đến s siêu vit là Thiên Chúa; thì t do phóng đãng luôn mun phn kháng đ nhm t khng đnh mình và chi b tt c trách nhim ca cuc đi. Vì thế, trong cái nhìn hin sinh ca Karl Jaspers, t do ca con người luôn phi được gn lin vi nhng quyết đnh có trách nhim ca mình, đ t đó con người có th nhn ra được v trí ca tôi trong vũ tr này và v trí đó s giúp con người cm nghim được s hin din ca Thiên Chúa trong tôi. Đó chính là ơn gi và s mnh ca t do trong đi sng con người hin sinh. Như vy, t do hin sinh ca Karl Jaspers chính là nhân v có ý thc v quyn t do ca mình, đng thi cũng ý thc sâu xa trách nhim làm người ca mình. Vì thế, t do vn còn mang nng tính trách nhim và bn phn hơn là lòng yêu mến, và đôi khi có th dn con người đến thái đ xung khc trong chính mình. Do vy, đ có th đm trách trn vn ý nghĩa cuc sng vi lòng yêu mến và bình tâm thì ch có nhng người có được s t do ni tâm đích thc.

T do ni tâm không phi là thái đ khinh đi hay yếm thế khi b đt vào trong nhng cnh hung khác nhau ca cuc đi. Đó cũng không phi là thái đ tha hip vi cuc sng khi mà mi cái bên ngoài không th thay đi được. Vì thế, t do ni tâm chính là cái xut phát t bên trong con người, là cái mà không ai có th chiếm đot hay tước đi được. Chính trong thái đ t do y, con người nhn ra mi s đu là quà tng ca Thiên Chúa và h biết s dng món quà y cách có ý nghĩa cho cuc đi ca h cũng như cho người khác. Thot nhìn, con người d dàng kết lun h ch là nhng người kh di và mê mui, vì gn như h đã đi ngược li vi dòng đi. Tuy nhiên, thái đ t do y li to ra mt sc mnh ln lao có th tác đng và làm thay đi thái đ sng ca biết bao con người khác. Sut mười my năm trong chn tù lao, Đc c Hng y Phanxico Xavie Nguyn Văn Thun vn luôn t ra mt con người hoàn toàn được t do. Lao tù là nơi có th giam hãm và đa đày thân xác nhưng chúng không th giết chết được tâm hn ngài. Vì thế, vi s t do ca ni tâm, ngài đã nhn thy tt c cuc sng y cũng chính là quà tng ca Thiên Chúa. Món quà y đã được ngài làm biến đi biết bao con tim t tù nhân cho đến nhng viên qun giáo bng chính đi sng ca mình. Nơi lao tù cũng tr thành cánh đng truyn giáo đ ngài mang tình yêu và lòng thương xót ca Chúa đến cha lành nhng vết thương ca con người. Qu thc, t do đích thc không còn phi là kh năng chinh phc hay chp nhn thc ti ca con người, nhưng nó chính là hoa trái ca Thn Khí và ơn nhưng không ca Thiên Chúa. Con người có được t do y đến mc nào thì cũng tùy thuc vào s m ra và đt mình trong s yêu thương ca Thiên Chúa.

Thc vy, t do không phi là mt cuc sng vô trt t hay ba bãi. T do không trong ý tưởng hay triết lý nhưng t do chính là nhng quyết đnh có trách nhim v chính cuc đi thc ti ca mình. Chính trong thái đ t do y, con người s nhn ra nhng hu hn ca mình khi t do được đi đến kì cùng và chính trong khonh khc y con người được mi gi m ra đ hướng đến cái vô hn là Thiên Chúa. Tuy nhiên, t do hin sinh vn đt con người trong nhng xung khc gia nhng cái gii hn thc ti và s khao khát vươn lên ca con người. Vì vy, ch trong thái đ t do ca ni tâm, con người có th nhn ra mi s đu là quà tng ca Thiên Chúa và biết s dng tt c nhng quà tng y như là nhng khí c đích thc mang li t do và hnh phúc cho con người.

Giuse Đ Văn Liu, S.J.

[1] Ý người viết mun nói đây là nhng phong tc, tp quán và truyn thng thường có ca mi làng quê Vit Nam.

[2] X. Karl Jaspers, Triết hc nhp môn, dch gi Lê Tôn Nghiêm, NXB Ca Dao, 1974, p 135 136.

[3] X. sđd, tr 107 – 108.

 

Nguồn tin: dongten.net
Tags :